Her Telden Mercan Kayalıkları Yok Oluyor...

Başlık : Mercan Kayalıkları Bu Olağanüstü Dünyayı Hangi Tehlikeler Bekliyor?

Yazar : Mesut KOYUNCU

Sayı : 19. Sayı (Temmuz - Eylül 2008)

Konu : Biyoçeşitlilik


Mercan kayaları, yeryüzünün % 1’i kadar az yer kaplarlar. Fakat son derece önemli biyoçeşitlilik merkezleridirler. Tropikal kuşak boyunca, olağanüstü çeşitlilikte balık türleri barındırırlar: 1 cm’den 3 metre boyundaki balıklara kadar 4000 tür! Göze çarpmayan birçok tür ise mercan kayalarında sürüler halinde yaşar. Ancak, mercan kayalarına duyulan hayranlığın nedeni, ilk izlenimlerin çok daha ötesinde, eşsiz ve karmaşık yaşam ve davranış biçimlerine ev sahipliği yapmalarıdır.
Mercan kayaları, deniz şakayıklarına benzeyen minik hayvanların iskeletlerinden oluşan kireçtaşı yapılardır. Kayaları oluşturan mercanlar, farklı şekillerde büyürler. Fakat hepsinin ortak bir noktası vardır: Hepsi dokularında, onlara gerekli besin maddelerini ve renkleri sağlayan, ortaklaşa yaşadıkları bir alg türü taşırlar. Bu minicik algler mercanların oluşumunda hayati bir rol oynar. Bunlar yeşil bitkiler gibi fotosentez yoluyla karbonhidrat üretirler ve sağladıkları bu besin maddeleri, mercanlarını hem canlı ve sağlıklı olmalarını sağlar, hem de iskeletlerinin hızla büyümesi için çökelti gerçekleştirmelerini mümkün kılar.
Bir mercan kayalığı; mercanlar, diğer hayvanlar ve bitkilerden oluşan bir topluluktur. Hepsinin tercih ettiği yerler vardır; bazıları akıntılara açık sığ bölgeleri ve kayalıkların dış kısmını yurt edinirken, diğerleri daha derin ve korunaklı yerlerde yaşarlar. Hatta aynı mercan türü farklı bölgelerde yaşadığında farklı görünecektir. Derinlik, ışık, su hareketleri, sıcaklık ve suyun duruluğu gibi faktörler, farklılıklar arz eden ve mercanların büyüme şekillerini etkileyen etmenlerdir. Mercanların çoğu uzun yaşayabilirler, fakat çevrelerindeki değişikliklerden çok etkilenirler.

Mercanlardaki yaşam sığ kısımlarda çeşitlidir. Kayaları oluşturan mercanlar 50 m’den daha derinlerde yaşayamazlar, çünkü içlerindeki alglerin güneş ışığına ihtiyaçları vardır. Mercanların kayalık oluşturmaları için 18°C veya üstünde bir sıcaklığa ihtiyaç vardır ve işte bu nedenle mercan kayalarını sadece tropiklerde görebiliyoruz. Genellikle iki bölgede yayılış gösterirler: Kızıl Deniz’den Güney Afrika ve Polonezya’ya kadar olan Indo-Pasifik bölgesi ve en önemli kısmını Karibikler’in oluşturduğu Batı Atlantik bölgesi.

Mercan kayalarının ekosistemi çok karmaşıktır. Olağanüstü çeşitlilikte omurgasız hayvanlarla, balıklar ve kaplumbağa gibi diğer bazı omurgalı hayvanları içerir. Mercan kayaları, diğer ortamlardan besin maddesi alışverişi yapsalar da, büyük oranda kendine yeten sistemlerdir. Aynı veya farklı türlerin bireyleri; av, avcı, rakip, eş veya işbirlikçi ortaklar olarak değişik şekillerde etkileşirler. Yapılan çalışmalar ve gözlemler, mercanların yaşam şekillerinin büyüleyici bazı yönlerini ortaya çıkarmış olsa da, bilinmeyen çok yönleri vardır ve hala buralarda gizliliği seven küçük balık ve diğer hayvan türleri keşfedilmektedir.
Mercan balığı çeşitliliği

Mercan balığı toplulukları, son derece çeşitli ve yoğundur. Mercan kayalarında 4000’den fazla balık türü kaydedilmiştir. Bu sayı, bilinen bütün deniz balık türlerinin üçte birine karşılık gelmektedir. Mercan balıkları, kayalarını oluşturan mercanlar arasında yaşarlar ve buraları yumuşak mercanlar, süngerler ve deniz şakayıkları ile paylaşırlar. Bazı balıklar kum tepecikleri üzerinde dolaşıp yüzerler ve açık okyanustan gelen balıklar buradaki yerli türleri avlarlar.
Mercan kayaları nasıl oluyor da bu kadar çok balığı barındırabiliyor? Bu; balıkların sürdürdüğü değişik yaşam şekilleri, farklı besinlerle beslenmeleri ve kayaların üzerinde veya etrafında farklı bölgeleri yuva edinmeleri ile mümkün olmaktadır.
Mercan balıklarının hepsi aynı anda aktif değildir. Bazıları gündüz beslenir ve geceleri dinlenmeye çekilirken, diğerleri gündüzleri barınaklarında saklanıp gece beslenmek için çıkarlar. Sadece küçük bir kısmı hem gece hem gündüz aktiftir. Beslenmedikleri veya eşleşmedikleri zamanlarda çoğu mercan sakini avcılardan saklanır. Pek çok balık aynı barınağı günün farklı zamanlarında kullanarak, kıymetli yerlerden etkin bir şekilde azami fayda sağlarlar. Küçük balıklar genellikle yuvalarından pek uzaklaşmama eğilimindedirler ve bunun sonucunda yuvaları ve beslenme bölgeleri birbirine yakın olmaktadır. Ancak bazı büyük balıkların dinlenme ve beslenme yerleri arasında, bazen birkaç kilometre kadar mesafe olabilmektedir. Birçoğu bu seyahat esnasında sürüler oluştururlar ve böylece avcılar tarafından yakalanıp avlanma riskini azaltmış olurlar.
Mercan balıklarının beslenme davranışları
Bazı mercan balıkları diğer hayvanlarla; bazıları bitkilerle ve bir kısmı da hem bitkilerle hem hayvanlarla beslenirler. Ilk bakışta, bitkilerin mercan kayalarında pek de bulunmadığı düşünebilir, ancak ölü mercanların veya kayaların yüzeylerinde, özellikle sığ yerlerde, algler ve deniz yosunları bol miktarda yetişir.
Mercan kayaları köpek balıkları veya baraküdalar gibi büyük avcılar için cazip yerlerdir, fakat daha küçük avcılar da en az onlar kadar önemlidir. Mercan kayalarında neredeyse 1000 kayabalığı türü bulunabilir. Genellikle karidesleri, solucanları ve diğer zeminde yaşayan hayvanları avlarlar. Mercan kayalarındaki hemen hemen bütün varlıklar - mercanın kendisi, çok sayıdaki farklı omurgasız hayvan ve kayalıklar - birbirleri veya diğer mercan balığı türleri için potansiyel bir besindir.
Bazı balıklar gündüzler beslenebilmektedirler. Çünkü yiyecekleri -mercanlar, deniz yosunu ve kayalıklara gelen başka hayvanlar- her zaman ortada ve açıkta bulunur. Mercanlarla beslenen balıkların başında bazı kelebek balıkları gelir. Ancak papağan balıkları ve bitkilerle beslenen diğer türler, algleri temizleyerek alttaki mercanlar üzerinde büyük bir etki yapabilir. Daha aktif hayvanlarla beslenen balıklar; geceleri barınaklarına dönmek için acele eden balıklarla yengeçleri toplamak için veya kayalardaki deliklerinden çıkan ahtapotlarla diğer omurgasızları yakalamak için gün batımını beklerler.
Avcılar
Mercan kayalarındaki büyük balıkların birçoğu avcılardır. Ya diğer balıkları veya kalamar, mürekkep balığı ve ahtapot gibi omurgasızları avlarlar. Bazıları gece avlanır, fakat avlanmanın çoğunluğu, küçük balıkların barınaklarından içeri dışarı hareket ettikleri ve özellikle tehlikeye açık oldukları, gün doğumu veya batımında gerçekleşir. Avlanma stratejileri farklılık arz eder. Bazıları kayalardaki barınaklarına yakın yerlerde kalır ve gelip geçen avları yakalarlarken, diğerleri avlarını kovalayarak avlanırlar.
Planktonla beslenme: Alternatif bir strateji
Mercan kayalarının üstündeki sularda asılı duran planktonlar, önemli bir besin kaynağıdır ve değişik mercan balıkları bu planktonlarla beslenirler. Gündüz planktonla beslenenler tehlikelere açıktırlar. Özellikle yukarıya doğru yüzenler, avcılarca rahatca görülürler, akıntılara maruz kalırlar ve bu yüzden kuvvetli yüzücüler olmak zorundadırlar. Vücutları hızlı yüzmeye uygundur ve kuyrukları itme gücünü artıracak şekilde çatal biçimindedir. Balıklar, beslenirken güvenlik için bir araya gelirler ve bir avcı yaklaştığında hızla barınaklarına kaçarlar. Küçücük planktonları yakalamak için özel yapılarla donatılmışlardır: Iyi gelişmemiş dişleri olan bir ağız, fakat geçen yiyecek parçalarını yakalamak için hızla ve büyük bir şekilde açılabilen çeneler. Bazı durumlarda, çenelerin açılma hareketi bir emme gücü oluşturarak su ve içindeki besin parçalarını içeri çeker.
Mercan balıklarının sosyal davranışları
Bölgelerle ilgili davranışları: Birbirlerine böylesine yakın yerlerde yaşadıkları için, birçok balık bölgesini rakiplere ve istenmeyen yabancılara karşı korur. Korunan alanlar balığın yaşam tarzına göre farklılık gösterir. Bazılarının sürekli kullandıkları bir barınakları vardır: Beslenme, çiftleşme ve yuvalama bölgelerini şiddetle korurlar. Şahsi bölgeleri işgal edildiğinde çoğu balığın verdiği ilk tepki yüzgeçlerini ve bazen de solungaç kapaklarını açmaktır. Eğer bu işe yaramazsa, heyecanlı hareketler yaparlar ve bazen uyarı sesleri çıkarırlar. Son çare olarak işgalciyi kovalarlar.
Sosyal renkler: Kamuflaj daha güvenli iken, acaba neden mercan balıkları genellikle rengarenktir? Bu sorunun cevabının sosyal davranışlarında yattığı düşünülmektedir. Nüfusu kalabalık bir mercan kayalığında, balıklar çok sık etkileşirler ve doğru tepkiler hayati bir önem taşır. Karşılaşılan balık acaba bölgesi için uyarıyor mu yoksa çiftleşme için çağrıda mı bulunuyor? Gündüz aktif olan ve sığ bölgelerde yaşayan balıklar iyi bir renk ayırma yeteneğine sahiptirler ve bazıları mor ötesi ışığı da görebilmektedirler. Pek çok mercan balığı için renk, özellikle çiftleşme zamanlarında çok önemlidir. Karmaşık kur yapma törenlerinde, dişileri etkilemek için genellikle yüzgeçlerde bulunan göz alıcı işaretler sergilenir. Yüzgeçlerin gösterilmesi saldırgan karşılaşmalarda da yaygındır. Bazı renkler ve işaretler, balıkların yenmeye uygun olmadığını belirtmek üzere uyarı amaçlı kullanılır.
Çoğu zaman açıkta olan mercan balıklarının avcılara karşı savunma mekanizmalarına ihtiyaçları vardır ve birçoğunun büyük yüzgeç dikenleri bulunur. Bazıları jilet benzeri yapılarla silahlanmıştır (cerrah balıkları), bazıları zehirlidir (bazı balon balıkları). Uyarı renkleri, özellikle zehirli balıkların renkleri, bazen bu zehirlere sahip olmayan türlerce taklit edilir. Bir çok balık zıt renk bantlarıyla donanmıştır. Bunlar, balığın vücut şeklini tanınmaz hale getirip daha zor görünmelerini sağlayabilmektedir. Bütün mercan balıkları parlak renkli değildir. Bu çeşit balıklar pek dikkat çekmezler sayıları daha da fazladır. Bunlar mercan kayalarının her yerinde, değişik büyüklük ve şekillerdeki diğer pek çok balığa ev sahipliği yapan deniz zemininde bulunurlar.
Işbirliği ilişkileri
Farklı türlerdeki ilişkilerin hepsi yarışma şeklinde veya tehdit edici tarzda değildir. Bazı balıklarda ortak yaşam (simbiyoz) görülebildiği gibi, bazılarında ilişki taraflardan birine veya ikisine yarar sağlar. Bir mercan kayasında, uzun süreli veya geçici çok değişik şekillerde ortaklık görülür. Çoğu mercan balığının vazgeçemediği bir ilişki temizleyicilerle olandır. Genellikle küçük Indo-Pasifik ot balıkları, Karayip kaya balıkları ve bazı karideslerden oluşan temizleyiciler, dış parazitleri ve ölü veya hastalıklı deriyi yiyerek çok yararlı bir hizmet görürler. Sağlıklı bir mercan kayasında çok sayıda ‘temizleme istasyonu’ vardır ve genellikle çok değişik çeşit ve sayıda ‘müşteri’ye hizmet sunarlar.
Üreme ve gelişme: Mercan balıkları üreme davranışlarında olağanüstü bir çeşitlilik sergilerler. Cinsiyetleri erkenden sabitlenmiş değildir: Papağan balıkları ve bazı hani balıklarında dişiden üreyen bir erkeğe dönüşüm normaldir. Şakayıklarda ise tersine, erkekten dişiye dönüşüm gerçekleşir. Bazı mercan balıkları tek eşli iken, bazıları çok eşlidir. Yumurtlama genellikle öğleden sonra veya gün batımında meydana gelir. Fakat farklı zamanlarda da gerçekleşebilir. Olay her gün veya iki günde bir, haftalık, aylık olabilir ve genellikle ayın halleriyle eşzamanlı gerçekleşir. Mercan balıklarının çoğunluğu, yumurta bırakmak için eşler halinde orta sulara yükselirler, fakat bazıları yumurtalarını deniz zeminine dağıtırlar. Bir kısım balık bir dereceye kadar yumurtalarına bakıcılık yaparlar. Bu genellikle erkek balıktır. Ancak az sayıda balık, yumurtalarını ağızlarında (çene balıkları ve kardinaller) veya vücutlarındaki bir cepte (deniz atları) taşıyacak kadar ileri giderler.
Mercan kayalıklarının korunması
Kaynağın Yönetilmesi: Mercan kayalıklarının, mercan balıklarını ve pek çok diğer organizmayı barındıran, canlı karmaşık sistemler olduklarını belirtmiştik. Bu halleriyle 60 milyon yıldan fazla bir zamandır hayatiyetini devam ettirmektedirler. Fakat şimdi insan faaliyetleri nedeniyle tehlike altındadırlar. Dünyadaki mercan kayalıklarının % 50’den fazlası, ciddi ve hatta tamir edilemeyecek seviyede hasar görme riski taşımaktadır. Tehlikenin bir kısmı, özellikle yemek için tutulan balıklar gibi kaynakların aşırı kullanımı ve iyi düzenlenmemiş turizmden kaynaklanmaktadır. Diğer kısmı ise, endüsriyel kirlenme, tarımsal uygulamalar veya kıyı bölgelerine yakın yerlerde gerçekleştirilen yapılaşmaların etkisinden kaynaklanmaktadır. Daha da endişe verici olan ise, küresel ısınmanın olası sonuçlarıdır. Deniz seviyelerinin ve sıcaklıkların artması ile iklimlerde öngörülemeyecek aşırı dalgalanmaların mercan kayalarını nasıl etkileyeceği bilinmemektedir.
Balıkçılık: Mercan balıkları eskiden beri gelişmekte olan ülkeler için bir yiyecek kaynağı olmuştur. Fakat, balıkçılığın izlenmesi ve yönetilmesi gerekmektedir. Mercan kayaları, balıkların özel yaşam şekilleri ve ekosistemin kapalı doğası nedeniyle yoğun balıkçılıktan çok çabuk etkilenebilmektedir. Kullanılan dinamitleme veya siyanürle zehirleme gibi bazı metotlar, ayırım yapmadan büyük hasara neden olmaktadır. Aşırı avlanma mercanları değişik şekillerde etkilemektedir. Aşırı durumlarda, Filipinler’de ve Jamaika’da olduğu gibi, toptan azalmaya ve yıkıma neden olabilmektedir. Ancak, buralardaki durumun yerli halkın ihtiyaçlarından kaynaklandığı göz önünde tutulmalıdır. Sevilerek yenen balıklar genellikle avcı türlerdir ve bunların ortamdan uzaklaştırılması beslendikleri küçük balıkların sayısının artmasına yol açmaktadır. Avlanma, ayrıca yaşlı ve büyük bireylerin yok edilmesine neden olmaktadır. Bazı balıkçılar, avcılardan ziyade bitki veya plankton yiyici türlere yoğunlaşmaktadır. Akvaryum balığı ticareti, kelebek balığı gibi albenili türlere yoğunlaşarak seçici davranmakta ve bazı mercanlarda büyük zarara neden olmaktadır.
Mercanların sağlığı: Bir mercan kayasının sağlığı, barındırdığı canlıların ve özellikle mercanların kendisinin yaşamasına bağlıdır. Mercanlara verilen hasar, sonuçta kendisine dayalı yaşayan bütün toplulukların habitatlarında bir azalmaya yol açar. Mercanlar; sıcaklık, ışık ve su kalitesine çok duyarlıdırlar. Zehirli kimyasallar, kanalizasyon ve benzeri kirleticiler karaya yakın mercan kayalarını okyanuslardakinden daha fazla etkilemektedir. Ancak hiçbir mercan kayası kirleticilerin yayılmasından tamamen korunmuş değildir.
Mercanları etkileyen faktörlerin karmaşıklığı nedeniyle, doğal dalgalanmaların ötesinde gerçek değişiklikleri belirleyebilmek için uzun süreli gözlemler yapmak gereklidir. Bu arada, kirleticilerden ve sorumsuz tarım uygulamalarından kaynaklanan zararı sınırlamak ve balıkçılıkla turizm uygulamalarının sürdürülebilir şekilde yönetilmelerini sağlamak ve böylece mercan topluluklarının kendilerini tazeleme ve tamir etmelerine imkan tanımak için yapılması gereken çok şey vardır.
Felaketler: Doğal mı, insan yapımı mı?
Varoldukları sürece değişik doğal felaketler mercan kayalarını etkilemiştir, fakat mercanlar tekrar toparlanmışlardır. Fırtınalar genellikle mercan kayalarının sığ bölgelerine hasar verir; fakat oradaki mercanlar, daha derinlerde ve korunaklı sulardakine oranla, hızla tekrar büyürler. Insanların çevreye duyarsızlığından kaynaklanan baskılar, bu dengeyi mercanlar ve sakinleri aleyhine bozabilir. Mercanların yaygın ölümü onlardan beslenen türleri de etkiler, özellikle tamamen mercanlara bağımlı türler çok etkilenirler. Daha geniş bir beslenme yelpazesi olanlar nispeten daha iyi durumdadırlar. Örneğin, balon balığı normalde mercanları tercih eder, fakat mecbur kaldığında mercan benzeri sert bir yapısı olan bir deniz yosunu ile de beslenebilir.
Dikentaşlı deniz yıldızı
Mercanları yiyen "dikentaşlı deniz yıldızı" salgını ile karşılaşmak normaldir, ancak insan aktiviteleri bu olayların sıklığını artırabilir. Bu olayı açıklamak için çeşitli teoriler öne sürülmüştür. El Niño olayı esnasında oluşan yerel mercan ölümleri, deniz yıldızının beslenme alanlarını azaltabilir ve onların kalan sağlıklı alanlara toplanmalarına neden olabilir. Insanların yol açtığı zararlar sonucu deniz yıldızının avcılarının ölmesi, sayılarında bir artışa neden olabilir. Mercanların sağlığını negatif olarak etkileyen aşırı organik maddenin sisteme girmesi gibi bazı çevresel etmenler, deniz yıldızı larvaları açısından yararlı olabilir ve mercanların üzerine yerleşirken hayatta kalma oranlarını artırabilir.
Mercan ağarması
Sıcaklıklarda küçük bir artış bile mercanlarda korkunç bir etki meydana getirebilir ve ‘ağarma’ya yol açabilir. Bu, mercanların içindeki algleri dışarı atmaları demektir ve ciddi durumlarda koloninin ölmesiyle sonuçlanan bir olaydır. Sığ bölgelerde büyüyen ve dallanma gösteren mercanlar özellikle tehlikeye açıktır ve geriye kalan iskelet, yüzeyi başka bir alg tarafından kaplanıncaya kadar beyazdır. El Niño’nun sıcak akıntılarının Pasifikteki bir çok ağarma olayına neden olduğu düşünülmektedir, ancak mercan ağarması El Niño’nun ulaşamayacağı tropik Anlantik’te de gerçekleşmektedir. Sıcaklık artışı büyük ihtimalle ana etmendir, ancak tuzluluğun azalması ve aşırı düşük gel-git olayları gibi başka baskılar da ağarmaya neden olabilir. Büyük çaplı iki ağarma olayı, 1982-1988’deki El Niño olaylarına denk gelmektedir.
Mercan kayalarının getirisi nedir?
Mercan kayalarına bir değer biçilebilir mi? Yapılan bazı tahminlerde, dünyadaki mercan kayalarının değerinin yılda 375 milyar Amerikan doları olduğu belirtilmektedir. Bu rakamın anlamlı olup olmadığı şüphesiz tartışmaya açıktır. Kesin olan şey ise, mercanların kaybetme riskini göze alamayacağımız bir kaynak olduğudur.
Mercan kayaları, balıkçılık ve turizm açısından son derece değerlidirler. Yağmur ormanları ile aynı zenginlikte biyoçeşitlilik merkezleri olmaları ve kara ile denizler arasında zengin ekosistemler oluşturmaları açısından paha biçilemezler. Bu yüzden de dünyamızın bu eşsiz zenginliğini korumak için vakit çok geçmeden gerekli tedbirlerin alınması gerekmektedir.


Mercan kayalıkları yerine beton bloklar


Mercan kayalıklarını beton bloklarla değiştirmek çok uzak bir fikir gibi gözükse de, Kızıldeniz’de turizm yüzünden zarar gören mercan kayalıklarını dalgıçlardan korumak için en mantıklı yöntem olarak gözüküyor
Uzmanlara göre dünyadaki mercan kayalıklarının yüzde yirmi beşten fazlası yok oldu. Mercan kayalıklarının zarar görme sebeplerinin başında küresel ısınma, kirlilik, bilinçsiz balıkçılık, ve kontrolsüz turizm yer alıyor. Mercanların zarar görmesindeki en önemli etken ise yirmi yılı aşkın süredir uygulanan mercan ağartma sistemi.
Kızıldeniz dalış yapmak için dünyanın en güzel yerleri arasında yer alıyor. Her yıl binlerce turisti ağırlayan Eilat’a gelen turistlerin ziyaret sebepleri arasında şnorkelle dalıp mercan kayalıklarını görmek başı çekiyor. Turizm dolayısıyla da mercan kayalıkları her yıl daha da çok zarar görüyor. Negev’deki Ben-Gurion Üniversitesi’nde görevli deniz biyologu Dr. Nadav Shashar’a göre zorluk, turizmi azaltmadan bir çözüm bulmak idi.
Ürdünlü Dr. Faud al-Horni ile birlikte çalışan Shashar, takımıyla birlikte özel tasarlanmış beton blok çözümünü buldu. Bu projeye göre gerçek mercan ile ekilecek beton bloklar balıkları ve dolayısı ile turistleri çekmeye devam edecek. Beton bloklardaki balık oranı natürel mercan kayalıklarına göre daha az olsa da, balıkçıları çekmeye devam ediyor ve doğal mercanları korunmasını sağlıyor.
Shashar’a göre bu buluşun üç ana avantajı var; sahte kayalıklar istenilen boyutlarda yapılabiliyor, beton blokların parçaları koptuğunda yerine büyümekte olan diğer parçalar konabiliyor ve genç mercanlar hızlı büyüme için en uygun kondisyonda konumlanıyor. Bugüne kadar denenen sahte kayalık projelerinde sadece korumaya önem verildi. Shashar ise bu projenin sadece korumaya değil, sürdürme özelliğine de verdiği önemi vurguluyor. Bir sonraki projenin Ürdün’de olduğunu söyleyen Shashar, birkaç ay içinde ekilecek mercanların daha iyi bir tasarımı olduğunu ve İsrail’dekinden on kat büyük olacağını belirtti.

KONUDAKİ TÜM RESİMLER VE KONU İÇERİĞİ İNTERNET ORTAMINDAN DERLENMİŞTİR...

 

Emeğine sağlık Serkan ...

 

Serken, insan oğlunun gittiği hangi yer bozulmazki Paylaşım için teşekkürler, emeğine sağlık...

 

Emeğine sağlık Serkan cok guzel paylasım

 

konuya ilgi gösteren arkadaşlara sonsuz teşekkürler...

 

Serkan
Emeğine sağlık.​

 

ne yaparsak kendimiz yaparız serdar paylaşım için teşekkürler

 

Paylaşım için teşekkürler Serkan.

 

Paylaşım için teşekkürler Serrkan.

 

Serkan kardeşim Paylaşım için teşekkürler.
Emeğine sağlık..
Alınabilen tüm önlemler alınıp bu türleri korumamız gerekiyor ..
Yoksa buyuk şehirler gibi denizlerimizde betondan geçilmeyecek..

 

serkan dogada orman yangınları denizde mercan kayalıkları doganın bu güzel görüntüsünün yavaş yavaş yok edilmesi malesef insanın içi parçalanıyor inşallah bir önlem alırlar emegine saglık.

 

Sağduyun için çok teşekkürler kardeşim.ALternatif hiçbir insan yapısı doğadaki orjinalini tutmuyor malesef.İnsanoğlu olara bilinçlenmemiz lazım.

 

Paylaşım için teşekkürler Serkan.